Tại sao nhà văn lên cơn uất?

NGÔ NHÂN DỤNG

Ông Stalin, ai cũng biết đó là một nhà độc tài giết người không ghê tay. Các nhà viết sử biết ông Stalin có thể ký tờ giấy ra lệnh thủ tiêu hàng chục đồng chí cũ cần thủ tiêu, ký xong rồi ông thản nhiên đi sang phòng bên coi một cuốn phim cao bồi mới từ Mỹ mang qua Nga xô. Nhưng giữa Stalin và giới văn nghệ Liên xô có những liên hệ lạ, cho thấy nhà độc tài này rất có mắt xanh với nghệ sĩ. Hồi 1934, Stalin cho bỏ tù nhà thơ hài hước Osip Mandelstam vì tội chế nhạo lãnh tụ. Nhà thơ Boris Pasternàk đã phản đối hành động đó. Một bữa, Stalin gọi điện thoại cho Pasternàk hỏi vấn đề đó. Nhà độc tài bảo: “Bọn bôn sơ vích chúng ta không bao giờ bỏ bạn cũ, hả?” Rồi cúp máy. Pasternàk không hiểu ý ông ta định nói gì, hồi hộp chờ bị bắt đư đi Tây Bá Lợi Á. Nhưng rồi cũng không sao cả. Mà có lẽ nhờ nổi tiếng là đã được chính Thống chế Stalin gọi điện cho, mà không thấy ra lệnh bắt tức là tốt, cho nên từ đó Pasternàk được an thân, bọn văn nô trong Hội nhà văn không hề dám đụng tới ông!

Một lần khác, năm 1949, Stalin gọi điện thoại hỏi nhà soạn nhạc Dmitri Shostakovich, hỏi tại sao ông ta từ chối không đi dự một hội nghị về hòa bình ở New York. Shostakovich không sợ hãi, nói ông thấy buồn nôn vì các tác phẩm mới của ông, và của Aram Khatchaturian bị các cán bộ trong Hội Âm nhạc dìm hơn một năm nay không được trình diễn. Ngày hôm sau, đám cán bộ lãnh đạo âm nhạc bị phạt, và Shostakovich lên đường đi New York. Tôi kể chuyện Shostakovich và Pasternàk để chúng ta thấy là một nhà độc tài như Stalin cũng biết cách đối sử với các người văn nghệ. Cộng Sản Việt Nam hầu như không có như vậy. Họ coi văn nghệ sĩ rất rẻ.

Nếu quý vị không thuộc giới thích văn chương thơ phú thì nhiều phần quý vị không biết có một cuộc tranh luận rất sôi nổi trên mạng lưới internet trong mấy tháng vừa qua, về một bài báo của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp. Bài của ông Thiệp đăng tại Hà Nội, lập tức có những bài báo phản đối, chỉ trích, bôi nhọ ông ta. Nổi danh nhất trong đám đánh hội đồng đó là Trần Mạnh Hảo, ông này từng làm thơ, viết truyện, nhưng gần đây cũng được gọi là một nhà phê bình.

Nguyễn Huy Thiệp viết ba bài liên tiếp dưới một nhan đề “Trò truyện với hoa thủy tiên ...” trên tạp chí Ngày Nay, ra vào giữa tháng Hai đến giữa tháng Ba, 2004. Ông bàn khá nhiều chuyện, với lối văn nhiều khi chua chát, nhiều khi gay gắt, và điểm những đoạn hài hước, không e ngại viết những chữ bị coi là thô tục. Một đoạn trong bài thứ nhì gây sóng gió là khi Nguyễn Huy Thiệp nhận xét rằng: "Nhìn vào danh sách hơn 1000 hội viên Hội nhà văn Việt Nam người ta đều thấy đa số đều chỉ là những người già nua không có khả năng sáng tạo và hầu hết đều... "vô học", tự phát mà thành danh. Trong số này có tới hơn 80% là nhà thơ tức là những người chỉ dựa vào "cảm hứng" để tùy tiện viết ra những lời lẽ du dương phù phiếm vô nghĩa nhìn chung là lăng nhăng, ... nhà thơ đồng nghĩa với sự chập cheng, hâm hấp, quá khích, vớ vẩn, thậm chí còn lưu manh nữa"...

Nhà phê bình Trần Mạnh Hảo viết trên tạp chí Văn Nghệ với tựa đề, “Có thật đa số các nhà văn Việt Nam đều vô học, các nhà thơ đều lưu manh?” Với một tiểu đề: Hay là hội chứng “chửi có thưởng” thời nay. Ông Hảo dẫn định nghĩa trong tự điển giải thích các chữ “vô học” và “lưu manh” để nói là Nguyễn Huy Thiệp sai hoàn toàn. Rồi ông hảo kết tội Nguyễn Huy Thiệp đã nhiều lần có những nhận xét xấu về đủ các vấn đề ở trong nước. Muốn chứng minh, ông Hảo dẫn chứng các chữ mà Nguyễn Huy Thiệp đã dùng khi nói chuyện trên đài phát thanh, truyền hình, khi diễn thuyết hoặc viết trên báo chí ở nước ngoài. Bảng dẫn chứng dài lắm, chúng tôi chỉ xin in lại một đoạn để quý vị coi cho biết. Trần Mạnh Hảo viết “.. thường thấy anh lập đi lặp lại những chữ sau: (các chữ kép này đều để trong ngoặc kép trong bản chính, tôi xin giữ nguyên) “đểu cáng”, vô học”, “cứt”, “khốn nạn”, “điếm”, “chó má”, “nôn mửa”, “tởm”, “ngu như lợn”, ‘suy đồi” ...”

Có lẽ điều Trần Mạnh Hảo tố nặng nhất là mỗi lần Nguyễn Huy Thiệp “mở chiến dịch chửi” xong thì ít lâu sau anh lại được mời đi ngoại quốc dưới danh nghĩa đi trao đổi văn chương. Vì thế Trần Mạnh Hảo gọi là “chửi có thưởng.”

Điều tội nghiệp các nhà văn ở các xứ nghèo là mỗi chuyến đi ngoại quốc đều có thể coi như một phần thưởng. Chúng ta sống ở ngoại quốc sẵn không có cảm tưởng như vậy, ít nhất không thấy một chuyến du lịch miễn phí nó quan trọng như là phần thưởng. Bởi vì cái cơ quan, hội đoàn nó mời được một nhà văn tới nói chuyện, chính nó được lợi; mà thường thì nó được lợi hơn là nhà văn, tính cả tiền bạc lẫn danh vọng. Người ta không hâm mộ các nhà văn đến nỗi xin trả tiền để được chụp hình chung, hoặc được hôn lên má một cái, như các ông và các cô tài tử xi nê hay ca sĩ. Nhưng nếu nhiều người thích Bùi Ngọc Tấn, Dương Thu Hương, Phạm Thị Hoài hay Nguyễn Huy Thiệp, thì tôi chắc họ sẵn sàng góp tiền trang trải chi phí mời nhà một trong các văn này sang Mỹ hay sang Pháp, sang Đức, Canada nói chuyện, thăm viếng, hoàn toàn vì lòng ái mộ các tác phẩm của họ. Mà chắc chắn không cần họ phải chửi ai hết. Các nhà văn như Phan Nhật Nam, Nguyễn Xuân Hoàng, Trần Mộng Tú, vân vân, vẫn thường được mời đi Pháp, đi Úc, hay đi Canada; nhà văn Hoàng Khởi Phong đã được một số bạn mời đi Hà Lan năm ngoái, đó là những chuyến đi vui vì gặp những người thích văn chương của mình. Không ai cảm thấy đó là một “phần thưởng” theo nghĩa trả công, và nhất là không ai phải chửi cái gì hết để lãnh các món thưởng đó. Còn các trường đại học, các trung tâm nghiên cứu họ mời các nhà văn tứ xứ đến nói chuyện, dự hội thảo văn chương, đó là một cách cho họ nổi tiếng hơn và xin được nhiều tiền ủng hộ hơn. Chính các đại học sống nhờ những hoạt động đó, họ biết ơn các nhà văn cộng tác với họ. Ký giả này đã gặp nhà văn Nguyễn Huy Thiệp suốt một ngày trong một lần ông sang thăm California, được nghe ông kể chuyện đời từ thủa còn nhỏ, được ông vẽ tặng bức chân dung cho không, nhưng cũng chẳng nghe thấy ông chửi cái gì hết. Cho nên lối chửi của Trần Mạnh Hảo chẳng qua là suy bụng ta ra bụng người mà thôi.

Nhưng tại sao bỗng dưng nhà văn Nguyễn Huy Thiệp lại viết những câu nói hết sự thật về tình trạng Hội nhà văn Việt Nam, dùng những chữ nặng nề “trắng trợn” như “vô học,” hoặc “lưu manh”?

Thứ nhất, có thể thấy là nhà văn đã tức giận từ lâu, uất quá, nén không được nữa. Có dịp thì nói bung ra, muốn sao thì sao. Mà các bài “Hoa Thủy tiên ... ” Nguyễn Huy Thiệp mới viết đều đăng trên một tạp chí Ngày Nay của một cơ quan của Liên Hiệp Quốc. Tờ báo này không bị cán bộ nào kiểm duyệt. Có lẽ cao hứng khi thấy mình không bị kiểm duyệt, được sống như một nhà văn tự do, cho nên Nguyễn Huy Thiệp mới tỏa hết nỗi phẫn uất của mình cho nó hả.

Nếu không phải là một nhà văn sống trong chế độ cộng sản thì chúng ta không hiểu được nỗi uất ức. Xin quý vị đọc cuốn truyện ngắn của Phùng Cung mới được xuất bản lần đầu, do nhà Văn Nghệ in ở California. Xin đọc cuốn nhật ký “Ghi” của Trần Dần, mới được ín cách đây mấy năm. Đọc mới thấy chế độ của họ nó đè nén các nhà văn, các nghệ sĩ như thế nào. Người đọc cũng cảm được, và chia sẻ được nỗi nhục nhã của những người trí thức, đa cảm, có danh dự, biết tự trọng, có lúc phải nhìn thấy các bạn hữu của mình phải đầu hàng, rồi chính mình cũng đầu hàng. Như Trần Dần viết sau vụ Nhân Văn: Bây giờ chỉ còn chấp nhận đầu hàng Đảng mà thôi! Người ngoài, sống sau một, hai thế hệ còn cảm thấy nhục. Thủ hỏi những người như Nguyễn Huy Thiệp làm sao không uất?

Nguyễn Huy Thiệp uất quá phải nói. Nhưng ông vẫn khôn ngoan, không đả kích thẳng vào chế độ cộng sản. Nhà văn vẫn còn rét. Nhưng hành động của ông có tính cách tiêu biểu. Vì ông đả kích Hội Nhà văn, tức là đả kích cái “chính quyền” của các nhà văn. Đó là guồng máy của đảng Cộng Sản dùng để “thống trị” các nhà văn. Ông muốn gửi một thông điệp: Nhà văn chống lại guồng máy thống trị nó, còn quý vị độc giả, quý vị có dám làm theo hay không? Đó là lối “chửi đổng” ở giữa đình, không dám chửi ông lý trưởng nhưng ai dám đụng tới con chó nhà ông lý cũng là gan lắm rồi.

Theo kinh nghiệm thời xưa ở Liên xô thì chắc cũng chẳng người dân nào dám làm gì cả. Stalin có dùng biệt nhãn đãi Pasternàk và Schostakovich thì cũng không giúp cho các hội viên khác của Hội Nhà văn Liên xô, Hội Âm nhạc Liên xô trở thành can đảm hơn. Nói đến dân chúng thì còn khó hơn nữa. Tuy nhiên, Việt Nam ngày nay cũng khác Liên xô thời Stalin. Nguyễn Huy Thiệp có thể đã châm một ngòi lửa, lửa đang bén dần, với nhiều bài trên internet hoan hô ông Thiệp, át những tiếng chi trích. Và một tháng qua chưa thấy công an làm khó dễ Nguyễn Huy Thiệp.

NGÔ NHÂN DỤNG

Vô học và lưu manh

NGÔ NHÂN DỤNG

Ngày hôm qua Nhật báo Người Việt trích đăng một phần trong bài viết của Nguyễn Huy Thiệp bàn về giới văn nghệ ở trong nước. Sau khi bài này lên mặt báo, một nhà văn có tác phong công an là nhà phê bình Trần Mạnh Hảo đã xông lên tấn công Nguyễn Huy Thiệp.

Trần Mạnh Hảo trích dẫn những câu do Nguyễn Huy Thiệp viết: “Nhìn vào danh sách hơn 1,000 hội viên Hội nhà văn Việt Nam người ta đều thấy đa số đều chỉ là những người già nua không có khả năng sáng tạo và hầu hết đều... “vô học”, tự phát mà thành danh. Trong số này có tới hơn 80% là nhà thơ tức là những người chỉ dựa vào “cảm hứng” để tùy tiện viết ra những lời lẽ du dương phù phiếm vô nghĩa nhìn chung là lăng nhăng..., nhà thơ đồng nghĩa với sự chập cheng, hâm hấp, quá khích, vớ vẩn, thậm chí còn lưu manh nữa”... Trần Mạnh Hảo đã viết trên tạp chí Văn Nghệ rằng: “Dân tộc ta vốn có 2 truyền thống chính để tự hào: một là ÐÁNH GIẶC, hai là LÀM THƠ.” Thế mà ông Thiệp nỡ lòng nào chê bai 80% hội viên Hội nhà văn ở trong nước với những tiếng “vô học” và “lưu manh” như vậy?

Ông Trần Mạnh Hảo còn quên, đáng lẽ ông phải kể thêm một thành tích khác mà đảng Cộng Sản thường đề cao nữa là truyền thống VIẾT NGHỊ QUYẾT! Bản nghị quyết của Bộ Chính trị về công tác chiếu cố người Việt Nam ở nước ngoài là một thí dụ. Sau khi đọc bản nghị quyết đó chúng ta cũng có thể liên tưởng tới những chữ dùng trong bài của Nguyễn Huy Thiệp: “những lời lẽ du dương phù phiếm vô nghĩa nhìn chung là lăng nhăng,” hoặc là “chập cheng, hâm hấp, quá khích, vớ vẩn, thậm chí còn lưu manh nữa.” Và các tác giả của tác phẩm nghị quyết này thì cũng có thể mô tả là: “những người già nua không có khả năng sáng tạo và hầu hết đều... “vô học.”

Trong đoạn đầu của bản nghị quyết này, các nhà văn Bộ Chính trị viết rằng, “Ðông đảo bà con (ở hải ngoại) hoan nghênh công cuộc đổi mới và chính sách đại đoàn kết dân tộc của Ðảng và Nhà nước ...” (viết hoa trong nguyên văn.) Không biết Bộ Chính trị Cộng Sản Việt Nam tìm đâu ra số “đông đảo bà con” đó. Muốn thử thì cứ đưa các ông Nông Ðức Mạnh, Nguyễn Phú Trọng, Phạm Thế Duyệt, vân vân, đi một vòng năm châu, đi tới đâu cũng sẽ biết bà con ở nước ngoài dàn chào các ông như thế nào. Thử đi là biết liền!

Ðại đoàn kết là khẩu hiệu Hồ Chí Minh đã hô hào, trong khi vẫn thủ tiêu những người yêu nước như Khái Hưng, Tạ Thu Thâu, Huỳnh Phú Sổ, Trương Tử Anh, vân vân, tàn sát bất cứ ai bị gán cho ba chữ Quốc dân đảng, triệt hạ dân Quỳnh Lưu đòi tự do. Con cháu của Hồ tiếp tục chính sách đó ở các trại tù cải tạo từ Bắc vào Nam, từ 1953 cho đến bây giờ. Nói lại những câu như vậy thì đúng là “chập cheng, hâm hấp, quá khích, vớ vẩn, thậm chí còn lưu manh nữa.”

Bản nghị quyết còn khoe khoang rằng nhờ đảng Cộng Sản làm cho đất nước phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội nên đã “củng cố thêm niềm tự hào dân tộc và tinh thần yêu nước của người Việt Nam ở nước ngoài!” Người Việt Nam nào cũng vốn có lòng yêu nước, ai cũng muốn tự hào về dân tộc mình. Nhưng đảng Cộng Sản chỉ làm cho người Việt cảm thấy xấu hổ chứ không có gì tự hào cả. Có một đất nước nào ở vùng Á Ðông hiện nay nghèo khổ, chậm tiến và thiếu tự do như nước Việt Nam hay không? Ngay người dân Cam Bốt cũng còn được sống tự do hơn. Có quốc gia nào ở Ðông Nam Á xuất cảng món hàng đàn bà con gái đi ngoại quốc nhiều bằng nước Việt Nam hay không? Dân Miến Ðiện cũng không đến nỗi như vậy. Ðiều đáng kể là bà con ở hải ngoại đứng trước những việc làm đáng xấu hổ của đảng Cộng Sản nhưng vẫn không mất niềm tin ở dân tộc. Vì thế vẫn có hàng trăm ngàn người Việt về nước đi giúp bà con họ hàng, làng xóm; các nhóm đi cấp học bổng, những đoàn bác sĩ đi chữa bệnh miễn phí, những người đi giúp xây dựng từng ngôi trường, đào từng giếng nước, vân vân. Niềm tin và niềm tự hào dân tộc là do công lao và phúc ấm tổ tiên xây dựng nên tình máu mủ đồng bào, bây giờ Bộ Chính trị đảng lại đi nhận vơ coi như là do công trình của đảng!

Cũng một lối nhận định như vậy, Bộ Chính trị đảng Cộng Sản nhìn người Việt ở nước ngoài không khác gì một cán bộ xã nhìn các nông dân còn đang được tập thể hóa. Có thể nói họ vẫn nhìn mọi người với con mắt quản giáo trong các nhà tù cải tạo. Cho nên họ mới viết rằng: ”... các chủ trương, chính sách của Ðảng và Nhà nước đối với người Việt Nam ở nước ngoài chưa được quán triệt sâu sắc, thực hiện đầy đủ... chưa... thể quy tụ, vận động đông đảo bà con tham gia các hoạt động có ích cho cộng đồng và quê hương.” Lối nhìn của họ là coi tất cả mấy triệu người Việt Nam ở hải ngoại giống như những nông dân bị tập thể hóa đến giờ nghe kẻng ra đồng, hoặc những người tù lao cải, ngồi xổm xếp hàng chờ đợi các cán bộ, quản giáo lên lớp rồi mới biết phải làm cái gì “có ích cho cộng đồng và quê hương.” Với cách nhìn quản giáo đó, phải kết luận rằng cái bản nghị quyết này là thứ văn chương “chập cheng, hâm hấp, quá khích, vớ vẩn, thậm chí còn lưu manh nữa.”

Rồi như thường lệ, Bộ Chính trị đảng Cộng Sản phải vu cáo, chụp mũ những người bất đồng ý kiến, không những người ở trong nước mà cả những người ở nước ngoài. Bản nghị quyết viết, “Một số người đi ngược lại lợi ích chung của dân tộc, ra sức chống phá đất nước, phá hoại mối quan hệ, hợp tác giữa nước sở tại với Việt Nam.”

Ðó vẫn là luận điệu quen dùng của các tên lãnh chúa độc tài, dù cộng sản hay không cộng sản. Họ tự đồng hóa họ với đất nước, tự coi chính họ là dân tộc. Như vua chúa đời xưa nói, “Quốc gia chính là Ta!” Ai không đồng ý với họ, từ chuyện nhỏ tới chuyện lớn, thì bị gán cho là “chống phá đất nước, đi ngược lại với dân tộc.” Khi một chính quyền sở tại, như chính phủ Mỹ mời các quan chức cao cấp cộng sản như Vũ Khoan, Phạm Văn Trà sang thăm, đón tiếp long trọng, thì người Việt Nam ở Mỹ phải đi biểu tình phản đối. Vì chúng ta phải nhắc nhở cho chính quyền Mỹ biết rằng cái chế độ mà các ông Khoan, ông Trà là đại diện vẫn đang bỏ tù những người đang đòi tự do, dân chủ một cách hòa bình, như các ông Phạm Quế Dương, Nguyễn Ðan Quế, Nguyễn Văn Lý, Thích Huyền Quang. Họ vẫn cho các công an đánh đập tàn nhẫn các mục sư và giáo hữu Tin lành. Chế độ đó vẫn đang cho nhân viên, công an các sứ quán bóc lột những người lao động làm việc ở nước ngoài. Vẫn dọa dẫm, bòn rút các đồng bào sống ở Nga, mà khi một công dân Việt Nam bị công an Nga đánh, giết, thì chính quyền Cộng Sản Việt Nam không dám can thiệp. Người Việt Nam ở nước ngoài cảm thấy nhục nhã vì trong nước mình vẫn còn một chính quyền như vậy. Chống lại một chính quyền bất nhân và bất lực đó là vì người Việt ở bên ngoài muốn giúp dân tộc tiến lên, muốn cho đất nước được mở mày mở mặt với lân bang. Bộ Chính trị đảng Cộng Sản là đối tượng của các phong trào chống đối, chứ không ai chống lại nước Việt Nam, không ai chống lại dân tộc Việt Nam. Luận điệu của Bộ Chính trị trong bản nghị quyết này không ai tin được. Họ nói cho họ nghe với nhau, đúng là lối nói năng “tùy tiện viết ra những lời lẽ du dương phù phiếm vô nghĩa nhìn chung là lăng nhăng,” không đánh lừa được ai cả.

Vừa rồi, nhà phê bình Trần Mạnh Hảo đã tấn công Nguyễn Huy Thiệp theo lối giống hệt lối văn bản nghị quyết mới của Bộ Chính trị. Trần Mạnh Hảo viết: “Cách đây 18 năm, nhờ công cuộc đổi mới văn học do Ðảng và Nhà nước (viết hoa trong nguyên văn) chủ trương, một loạt truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp đã được in trên báo Văn Nghệ... tạo thành một hiện tượng văn học thật sự.” Câu đáng chú ý là “nhờ Ðảng và Nhà nước chủ trương!” Làm như thể nếu không có đảng Cộng Sản thì Nguyễn Huy Thiệp không có tài để làm một nhà văn nổi tiếng quốc tế. Ðó cũng là lối nói quen thuộc của đảng cộng sản khắp mọi nơi, thời nào cũng vậy. Chính sách kinh tế của họ làm hàng triệu người đói rét, hàng ngàn người chết đói. Bỗng dưng, “nhờ ơn đảng” bỏ chủ trương tập thể hóa, không ngăn sông cấm chợ nữa nên người nông dân lại có gạo ăn! Họ không bao giờ chịu nhận rằng nếu đừng sinh ra cái quái thai đảng Cộng Sản thì không phải chỉ có một Nguyễn Huy Thiệp mà còn có hàng trăm nhà văn như Nguyễn Huy Thiệp. Những văn tài như Phùng Quán, Trần Dần, Nguyên Hồng, Phùng Cung đáng lẽ phải phát triển thành những nhà văn tầm cỡ quốc tế, chứ không đến nỗi chôn vùi cuộc đời trong một đói rách. Bây giờ Trần Mạnh Hảo chửi Nguyễn Huy Thiệp là “vô ơn” đối với đảng Cộng Sản! Có ai cần một thứ đảng chuyên chế độc quyền như vậy không? Ðảng Cộng Sản gây ra bao nhiêu nỗi khốn khổ cho đồng bào. Giờ lại bắt đồng bào nhớ ơn đảng chỉ vì đảng chịu thua rút lại các chính sách ác nghiệt, nhờ thế mà đồng bào mới có gạo ăn, nhà văn mới được xuất bản! Ðó là lối nhìn và lối nói của Bộ Chính trị và nhà phê bình Trần Mạnh Hảo, giống nhau như cha với con! Ðúng là “chập cheng, hâm hấp, quá khích, vớ vẩn, thậm chí còn lưu manh nữa.”

Nhà văn Hoàng Ngọc Hiến đã nêu vấn đề chính yếu của giới phê bình văn nghệ Việt Nam; ông nói, “Ðiều đáng quan tâm, đáng lo ngại hiện nay không phải là “cơ sở lý luận” mà là “trình độ văn hóa” của người làm phê bình.” Câu này đúng với Trần Mạnh Hảo, mà cũng đúng với cả Bộ Chính trị đảng Cộng Sản Việt Nam. Thiếu văn hóa, như Nguyễn Huy Thiệp gọi là “vô học,” cho nên mới chập cheng, vớ vẩn, và lưu manh nữa.

NGÔ NHÂN DỤNG