Dương Tường với “Thơ ngoài lời”

Đào Bá Đoàn

Dịch giả Dương Tường

(VietNamNet) - Cuối năm 2003 khi nghe tin dịch giả Dương Tường vừa công bố một tập thơ lạ có tựa đề “Đàn - Thơ ngoài lời” (do NXB Trẻ ấn hành), chưa được “đọc”, cũng chưa hề được “nhìn” thấy tác phẩm ấy ra sao, nhưng trong tôi trỗi dậy một sự tò mò. May mà anh bạn tôi có số điện thoại của ông. Tôi liền bấm máy...

Nhà ông Tường ở vào một con ngõ rộng của phố Phan Huy Chú. Cửa vào nhà có gắn tấm biển “Gallery”. À, thì ra nhà ông có một phòng tranh. Người nhà ông lịch lãm mời tôi vào. Trong căn phòng la liệt tranh với đủ loại phong cách, có vẻ gì hơi lạc lõng, song cũng thật đặc biệt. Rồi lát sau ông xuống. Tôi lại một lần nữa ngạc nhiên: Dương Tường, một ông già hơi gầy trong bộ trang phục áo thun cộc tay, quần soóc kẻ chùng tới đầu gối, chân đi đôi dép lê. Ở ông có một cái gì đó đặc biệt khó diễn tả, nó ẩn trong khuôn mặt ông, ở đôi mắt - một cá tính rất khác biệt, riêng rẽ, không lẫn với bất cứ ai. Tôi không có duyên được đàm đạo với ông bởi ngay lúc đó ông có khách, song ấn tượng ban đầu khi tiếp xúc gây cho tôi một cảm giác ấm áp. Ông trao cho tôi tập thơ có đề tặng và chữ ký của ông, nhỏ nhẹ: "Bạn về xem cho vui".

Cũng phải 10 giờ khuya tôi mới ngồi vào bàn. Ngắm nét bút của ông rồi mở tập thơ ra. Sững sờ. Mở tiếp. Tiếp nữa. Càng lúc càng ngạc nhiên, và…. vô cùng thú vị! Theo tôi biết thì cách “làm thơ” này ở Việt Nam vô cùng ít. Trình ra cho độc giả một “tập thơ” kiểu này thì có lẽ ông là người đầu tiên. Không khỏi có ý nghĩ, ông già hiền lành, thận trọng Dương Tường là người ưa sáng tạo, ưa thử nghiệm “cái mới” trong nghệ thuật. Ngẫm kỹ, cũng là phù hợp với con người như ông thôi. Đôi mắt với cái nhìn sáng, thấu thị nơi ông cho thấy một khả năng, một tự tin sáng tạo không thể lường trước. Và sự sáng tạo nhiều khi mang chút cực đoan, nhưng là cần thiết và vô cùng quý giá, nó khiến cho vườn nghệ thuật những bông hoa lạ - rất lạ, tránh được sự nhàm tẻ vì những gì quá quen thuộc.

Bắt đầu bằng bìa sách với gam màu đen chủ đạo. Có khác chăng là ở phía trên cùng có một ô màu trắng, trong đó có chữ “đàn” biến thể như một nốt nhạc ngân lên với quang cách âm thanh khác nhau, rồi tắt lặng, để lại độ vang vọng trong tư duy người đọc. Đây cũng là “nốt” chủ âm, là điểm “nhấn” của toàn bộ tập thơ. Người không đồng quan điểm sáng tạo với Dương Tường khi mở tập sách ra chắc sẽ cho đây là một tập tranh in trên giấy tốt. Người tương đồng sẽ reo lên thích thú và khẳng định đây đích thực là một tập thơ - một tập “thơ ngoài lời”, để thưởng thức tự do khám phá, sáng tạo.

Một ''tác phẩm'' của dịch giả Dương Tường.

Tôi cũng làm một công việc mạo hiểm là lang thang vào các trang thơ của Dương Tường để thử cảm nhận, thử khám phá xem sao. Này, một trang có chữ “đàn” cách điệu, có con diều hay cánh buồm phía trên (?) hay chỉ đơn giản là một hình khối, gợi lên một cái gì hơi hoang dại? Trên nền vàng nhạt “đàn” vừa có đường tròn, đường cong, cành nhánh, lại có những nét kẻ ngang kẻ chéo gợi một âm thanh run rẩy, ngoắt ngoéo. “Đàn” ngân một nốt như một vạch không cụ thể, không đầu, không cuối. “Đàn” bắt đầu bằng âm mạnh nhưng rồi sau đó rất mỏng, có hoa leo, có một cánh bướm, nụ hoa như con mắt nhìn soi mói. “Đàn” như ốc sên trên sa mạc bỏng. Hoang liêu. “Đàn” bện quyện ngang dọc, so le, quấn quýt. “Đàn” của nốt tượng hình. Rồi “Đàn” thành “đàn bà” có mảnh trăng, đàn bà, địa cầu, có mắt, đàn bà hay mây sắp che khuất trăng, mây hay là sóng; trăng xanh, dòng sóng ngoằn ngoèo kéo qua cả địa cầu. “Đàn” có lá rơi, có ô cửa (hay ô gì?), có lưới, có hai khuôn mặt trộn nhau không ranh giới, có hình khối mang dáng người lộn ngược. “Đàn” mưa không gợi nốt buồn; trầm, nhưng kỳ quái và hơi phồn thực. “Đàn” có chớp trắng trong nền xanh. Những nét cuộn xoắn ngang, xiên của mực tàu… Rồi đây, “Đàn” nghìn dặm. “Đàn” mang dáng nét hình - số học. “Đàn” bất địa đồ như lạc vào cõi mê. “Đàn” như bức tạo hình cần chắp vá để đi đến một hình khối thống nhất... Để rồi dần kết thúc bằng những trang thơ có màu nền khác nhau, chỉ chung một điểm kết cấu và có một ô màu đen phía phi góc dưới. Thực sự kết thúc là “đàn” có hình ốc sên trên khối màu xám pha rất khó miêu tả.

Tôi đã thử lang thang vào các trang thơ ngoài lời của Dương Tường, không khỏi thấy một sự mệt mỏi, choáng váng nhưng vô cùng kỳ thú. Hình như những trang thơ của Dương Tường lay động những góc khuất bí hiểm nào đó trong tôi. Và tôi tin, mỗi một lần thưởng thức lại, tôi sẽ có một cảm xúc khác hoàn toàn. Cảm nhận của tôi có thể không giống với ai, cũng rất có thể không hề giống với ý tưởng của Dương Tường. Nhưng phải chăng, đó cũng là điều mà tác giả tập thơ kỳ lạ này mong muốn?

Tôi lật lại phần giới thiệu của NXB, thấy một lời khẳng định: “Đây là một tập thơ”. Vâng, đây là một tập thơ và thơ này là thơ kiểu Dương Tường. Trong thời điểm mà thông tin bùng nổ, cái mới rất nhanh trở thành cái cũ, người sáng tạo nghệ thuật đang nỗ lực hết sức mình để khám phá, sáng tạo nên cái mới, thì tập thơ của Dương Tường như thêm vào công cuộc vất vả đó một nét lạ, cũng như niềm tự tin của người đi trên đường dài không rõ đích. Tôi tin, với những người ưa khám phá, sáng tạo, tập thơ này của Dương Tường sẽ như một sự cổ vũ, một chia sẻ, một đồng hành trên con đường khắc nghiệt. Bạn đọc muốn thưởng thức thi phẩm này, chỉ có một cách phải có cuốn sách trong tay. Hãy đọc, hãy nghe, rồi xem tiếng “đàn” Dương Tường có động thức được bạn, được những người xung quanh hay không?

• Đào Bá Đoàn