Tại sao tôi dám nói thế, sau khi vợ tôi mất, 19 năm nay tôi đă ṃn tay đi t́m người đàn bà cho riêng ḿnh, nhưng tôi chỉ có thể ôm mối tơ vương mà chiêm ngưỡng vẻ đẹp thánh thiện của nàng thơ mà không sao với tới nàng được. Tôi vẫn ví t́nh yêu tựa như v́ sao cô đơn trên bầu trời. Tôi chỉ có thể ôm mối mộng mơ được chạm tay vào v́ sao kia, cho dù tôi sẽ bị thứ ánh sáng huyền diệu nhưng khốc liệt của t́nh yêu thiêu đốt. Có lẽ vậy mà thơ tôi luôn phủ một lớp sương buồn.

Trong số những người đàn bà đi vào cuộc đời tôi, có năm cuộc t́nh măi khắc ấn trong tâm hồn tôi, trong đó có một người đàn bà đă giũ áo bụi trần đi tu. H́nh bóng người đàn bà ấy vẫn hằn dấu trong những trang thơ của tôi ngày hôm nay "Cơi mê xưa đă trôi veo/Nhớ chăng chẳng nhớ hồn theo bụi nào/ Có thời gái nhoẻn hồng đào... Đừng thương em nữa vui càng sinh đau/Chuông thiền xa đổ nhịp mau/Bóng anh thấp thoáng ch́m sau mai vàng" (Thư cuối năm của người yêu xưa).

- Trời đă định cái nghiệp cho con người khi c̣n trong bụng mẹ rồi th́ muốn rũ ra cũng không được. Hầu hết những bài thơ được độc giả ưa thích của tôi bao giờ cũng bắt đầu một cách vi diệu từ thế giới xa xăm, vô h́nh nào đó. Vẳng bên tai tôi đôi ba câu của một giọng nữ lảnh lót rất xa. Tức khắc tôi ghi lại ngay, bắt lấy ngay, và từ đó mạch bài thơ như những đợt sóng tuôn trào mănh liệt. Cho đến khi tôi lắng nghe thấy những cơn sóng trở về với biển, trả lại sự tĩnh lặng của tâm hồn, tôi hiểu bài thơ đă hoàn tất một cuộc sinh nở.

Ví như bài Bên kia sông Đuống, trong một đêm mất ngủ khi nghe quê hương bị giặc Pháp tàn phá, giết chóc, đột nhiên trong thế giới thinh không vẳng bên tai tôi ba câu thơ: "Em ơi buồn làm chi/Anh đưa em về sông Đuống/Ngày xưa...cát trắng phẳng lỳ...". Tôi bèn ghi ngay lại và viết rất nhanh, sợ không theo kịp những thanh âm đang cuồn cuộn dâng lên trong tâm thức.

Sớm tinh mơ, tôi đun ấm nước xanh gọi Nguyên Hồng lúc ấy đang tập thể dục ngoài sân vào nghe bài thơ. Nguyên Hồng không làm thơ nhưng rất thích nghe thơ. Tôi mới đọc được năm câu, Nguyên Hồng đă khóc nức khóc nở, khóc dấm dứt. Nguyên Hồng mếu máo bảo tôi viết ra làm ba bản để anh đi in. Bẵng đi hai tháng sau, bài thơ được đăng trên tờ Cứu Quốc.

Lá diêu bông là bài thơ duy nhất tôi viết trong trạng thái vô thức. Đó là mùa rét năm 1959, đêm nào khi lên giường, tôi cũng cầm sẵn một tập giấy trắng bên tay trái và cây bút ch́ bên tay phải, pḥng khi không ngủ được th́ làm thơ. Chợt vẳng bên tai một giọng nữ nhỏ nhẹ độc chậm răi, có tiết điệu, nghe như từ thuở xa xưa nào vọng đến: "Váy Đ́nh Bảng buông chùng cửa vơng...". Sáng hôm sau, tôi phải mất nửa giờ mới tách được ra các câu thơ theo thứ tự mà người phụ nữ kỳ diệu nào đó đă đọc cho tôi. Tôi gọi những giây phút vô thức ấy là "xuất thần", đó là phần tinh túy của tinh thần bật ra.

- Thủ pháp quan trọng nhất là phải khéo sử dụng âm thanh và nhịp điệu theo chủ đề của bài thơ. Thí dụ thế này, trong bài Tương biệt hành, tôi viết: "Cánh lá buồn riêng em, anh ngậm, lá bất ly thân em, lá bất ly tâm em, lá bất ly đời em, đă trao anh cầm/từ trinh trắng nào tṛn trăng quanh năm/sao hôm nay ai xui bơ vơ em về xa mê câm". Có lẽ khi được sinh ra trên cơi dương gian, tôi đă được Mẹ Kinh Bắc cho tôi ăn những giọt sữa tinh khôi chắt chiu từ những câu hát quan họ ngọt say như mật, nên từ nhỏ tôi đă chọn thủ pháp khai thác triệt để tính nhạc của ngôn ngữ và đặc biệt là chất say của thơ. Nhiều người bảo thơ tôi hư hư, thực thực, say mà tỉnh, ẩn mà hiện như trong cơi mơ.

- Cái tên Hoàng Cầm lần đầu tiên xuất hiện trên văn đàn đă gây sự chú ư của giới văn chương và độc giả đương thời. V́ sao ông lấy bút danh Hoàng Cầm?

- Ông cụ thân sinh tôi là nhà nho và làm nghề bốc thuốc. Trong các vị thuốc bắc ông dùng chữa bệnh đau mắt có một cây cỏ có tên Hoàng Cầm, vị rất đắng. Nhưng không phải tôi nghĩ đến thứ cỏ này để đặt tên đâu. Tôi thích tên Cầm một cách vô thức, và tôi thích cây đàn hoàng tử vừa đẹp vừa sang trọng. Thế là tôi lấy chữ Hoàng ghép với chữ Cầm. Cái tên Hoàng Cầm xuất hiện lần đầu tiên trên Tiểu thuyết thứ 7 của NXB Tân Dân năm tôi tṛn 17 tuổi.

"Gă" thi sĩ đẹp trai, đa t́nh từng làm thổn thức biết bao trái tim người đàn bà đẹp nổi tiếng một thời, đă bước qua cái tuổi 80. Một, hai năm gần đây ông yếu đi nhiều. Nhưng Hoàng Cầm vẫn c̣n "hấp dẫn" lắm. Đôi mắt hóm hỉnh biết cười, giọng nói trầm ấm trẻ hơn tuổi ông rất nhiều.

Ông bảo: “Chưa bao giờ xúc cảm ngừng dâng đầy trong trái tim tôi. Nếu ông trời cho tôi sống được đến 100 tuổi, th́ vào cái giây phút tôi tṛn 100 tuổi, tôi vẫn nói rằng tôi cần một người đàn bà trong cuộc sống tinh thần và t́nh cảm của tôi”.

Có lẽ chỉ khi đọc những câu thơ tươi trẻ và đa t́nh như thế này "Cốm em lá sen thoảng men làng cũ/Hồng em mọng non nở tṛn môi xinh..." (Đi về phía rạng đông- viết mùa thu năm 2002), người ta sẽ phải thốt lên: thi sĩ ấy chỉ có thể là Hoàng Cầm.

*
 Tôi cảm thấy có nghiệp văn chương từ bé. Tôi sớm có cái buồn cô đơn khi mới lên 5, lên 7. Giời bắt tội tôi yêu sớm quá. Ngày ấy tôi mới 8 tuổi, hôm ấy tôi từ chỗ trọ học trên thị xă Phủ Lạng Thương về nhà chiều thứ 7. Chưa kịp bước vào trong nhà đă thấy một cô gái đang cúi bên chiếc bồ hàng xén của mẹ tôi. Khi cô ấy ngẩng đầu nh́n ra đường, th́ cậu bé là tôi choáng váng tâm hồn. Người con gái ấy tên là Vinh, hơn tôi 8 tuổi. Thứ 7 sau, về nhà, tôi trao bức thư tỏ t́nh đầu tiên viết bằng thơ lục bát dài hơn một trang giấy kẻ học sinh, trên vẽ hoa bướm, một vài ngọn núi, ḍng sông, với ḍng chữ viết bằng mực tím nắn nót: "Em gửi chị Vinh của em". Chị thường hay nhờ những đêm trăng sáng tổ chức những đám thanh thiếu niên tụ tập ở cái băi sau ga, hát ví, hát trống quân, hát ống, hát giao duyên... Chị là bà chúa của dân ca. Giọng ngọt, say như mật ong, đôi mắt đen thăm thẳm với hàng mi cong và dài, má luôn ửng đỏ, răng đen rưng rức hạt na. Chị Vinh chính là người chị của em trong bài thơ sau này tôi viết: Lá diêu bông.