Phố Phường Hà Nội

Tran Công Nhung
Người Việt

Xưa nay, nói đến 36 phố phường, ai cũng hiểu đấy là phố phường Hà Nội. 36 phố là những phố nghề, mỗi phố đều có chữ Hàng: Hàng Da, Hàng Gà, Hàng Bột, Hàng Gai, Hàng Ðậu v.v...

Hà Nội ba mươi sáu phố phường,

Hàng Mứt hàng Ðường, hàng Muối trắng tinh.

Trải qua bao thay đổi, ngày nay, các phố tên cũ vẫn còn mà sinh hoạt thì đã khác. Hàng Quạt bán toàn đồ thờ, khung ảnh, Hàng Lược bán cá cảnh, Hàng Khoai bán máy móc gia dụng, Hàng Cháo bán phụ tùng xe đạp, Hàng Trống tập trung nhiều fine art gallery. Phố Hàng Khay nhiều cửa hàng mỹ nghệ, máy ảnh, tranh. Phố Hàng Dầu bán toàn giày guốc, phố Hàng Tre bán toàn lòng lợn, nhà hàng choán hết lề đường làm nhà bếp, từng thau ruột lợn trắng hếu đem ra kỳ cọ, chà xát, khách bộ hành không có lối đi. Hàng Than nay là phố bánh cốm...

Một vài phố còn chút ít hình ảnh xưa: Hàng Thiếc vẫn còn tiếng đe búa gò thùng chan chát. Hàng Mành vẫn còn mành trúc mành tre, Hàng Mã vẫn rực rỡ giấy màu của lồng đèn, đồ cúng, Hàng Bông bán vải vóc áo quần...

Ba sáu phố phường còn gọi là Phố Cổ hoặc Phố Tây. Ông bạn họa sĩ đưa tôi qua một vài phố còn sót dăm ba gian nhà cổ hiếm thấy thời nay. Không hiểu vì không tiền để sửa chữa hay do không được phép. Một vài ngôi nhà phảng phất nét tranh Phố Cổ của họa sĩ Bùi Xuân Phái. Dù các phố đã được sửa sang nhiều, nhưng du khách và người Hà Nội vẫn gọi Phố Cổ. Phố Cổ lúc nào cũng đông người Tây Phương qua lại nên còn được gọi Phố Tây. Phố Tây có nhiều hàng ăn ngon, nhiều quán café Internet...

Thả bộ từ phố nọ qua phố kia, khách thấy dễ chịu về cái không khí buôn bán của người Hà Nội. Cửa hàng nào cũng nho nhỏ gọn gàng và đầy ắp hàng hóa. Dù không mua, khách cũng thích tàng tàng qua những phố bán đồ mỹ nghệ. Những sản phẩm bằng mây tre, gỗ, sành sứ... la liệt trên hè. Cây cối trên đường phố Hà Nội cũng có vẻ đẹp riêng biệt, cây trồng để lên tự nhiên, không cắt xén o ép như các thành phố khác, lại càng khác xa cây trên đường phố ở Cali. Nhiều cây lâu đời vươn cao tới lầu hai lầu ba, cành nhánh tỏa tự nhiên mềm mại ẻo lả rất nên thơ. Tôi mang máy ảnh đi la cà như người rỗi việc. Ði quanh Phố Cổ tôi gặp nhiều cụ bà Bắc Kỳ rất lạ. Khuôn mặt như đông lại cả cuộc đời tối tăm u buồn, khuôn mặt khắc khoải lo âu, hoặc một nét vui rất hiếm vừa thoáng qua. Nếu lấy một hình ảnh cho “Mẹ Việt Nam”, tôi chọn chân dung một bà cụ Bắc Kỳ. Tôi là người Trung, tôi không hề phân biệt.

Ðang rình chụp một cụ bà ngồi canh hàng bên kia phố, chợt có tiếng người chào: “Chú ở xa tới hả chú”. Quay lại thấy một cô bé lớn người mà thấp chừng thước tư.

- Sao cháu biết, cháu ở đâu?

- Cháu thấy chú lang thang chụp ảnh, cháu ở Ðà Nẵng.

- Cháu du lịch?

- Cháu làm bên phòng Tư Vấn Du Học ra liên hệ công tác.

- Cháu thấy phố phường Hà Nội thế nào?

- Phố nhỏ nhiều hàng đông du khách.

Tôi ngẫm cười về câu nhận xét của cô bé “Tư Vấn Du Học”.

Cho đến bây giờ người Việt mua bán vẫn không có giá nhất định, phải mặc cả, nếu trả hớ là chịu thiệt. Không có chuyện mua xong trả lại dù trả ngay tại chỗ. Mỗi cửa hàng, bên cạnh sản phẩm chính, còn bày các thứ lặt vặt khác như Chè (trà), bánh kẹo, đồ lưu niệm, có khi dọn ngay một chiếc bàn nhỏ bán thịt heo, rau cải... Hàng nước chè thì gần như chỗ nào cũng có. Hầu hết các quán ăn bình dân không có nước uống. Trong Nam, vào quán, bao giờ cũng có sẵn bình trà (loại trà chỉ có màu mà không mùi vị). Miền Bắc, ăn xong, khách phải qua nơi khác uống nước. Mỗi cốc nước chè 500 đồng, tất nhiên là thơm ngon, nhưng nếu người phương xa đến có khi chê chát, không uống được.

Chẳng hiểu tục lệ này do sự thỏa thuận giữa hàng nước và hàng ăn hay là phát sinh tự nhiên. Có một điều rất tiện cho chủ là, khách ăn xong không lấy cớ trà nước cà kê choán chỗ người khác. Lúc đầu, tôi hơi khó chịu, nhưng quen đi lại thấy hay. Trà nước phải có không khí riêng, trong lúc thưởng thức một cốc trà ngon mà phải ngồi giữa chốn ồn ào ăn nhậu thì không mấy thú. Ra ngồi vỉa hè, nhấp từng hớp trà nóng, nhìn khách đi đường thích hơn nhiều.

Phố phường sinh hoạt như vậy rất đúng nghĩa. Hình ảnh gợi lên rõ ràng. Trong Nam có phố mà không phường vì một con phố bán đủ thứ mặt hàng. Sau này do sự đổi thay cũng có một hai phố chuyên: Trương Công Kiều bán đồ cổ, có phố bán toàn đồ sắt hay áo quần nhưng không tạo được phong cách Phố Phường Hà Nội. Phố phường trong Nam thiếu vẻ thân mật ấm cúng, chỉ có ồn ào nhộn nhịp. Phố Lê Lợi, phố Nguyễn Huệ đứng đắn “nghiêm túc” quá, đi một hai lần đã mỏi chân.

Tôi thích Phố Phường Hà Nội. Qua lại nhiều lần mà vẫn thấy hay thấy đẹp. Ðẹp bởi cái vẻ khiêm nhường mộc mạc, đầy phong vị Việt Nam. Thực tình, người ta vẫn muốn tỏ ra văn minh, cao sang, nói theo kiểu ngày trước là “Tây học”. Bởi thế cửa hiệu nào cũng chua tiếng Anh, tuy không thấy ông Tây bà Ðầm nào vào, và họ cũng chẳng mua các thứ hàng ấy làm gì. Một cửa hàng vải ghi nơi tủ kính: “Sale of 30%”, ý nói bán giảm giá 30%... Ngày trước nhà văn Thạch Lam cũng đã ghi nhận những điều tương tự, khi các ông chủ hiệu viết tiếng Tây.

Khu Phố Cổ tuy không rộng mà đi mãi vẫn không hết, lúc nào cũng tưởng như mới qua lần đầu. Trên cao nhìn xuống mới thấy hay. Từ tầng 5 City View (phố Cầu Gỗ) chẳng hạn, ngồi nhâm nhi café mà nhìn xuống, sẽ thấy rất vui mắt. Giữa ngã năm, xe cộ qua lại như mắc cửi, có một chị quang gánh lững thững đi, cứ như đang đi trong sân nhà mình... Xe lớn xe nhỏ, liệu mà chạy. Lắm khi thật hồi hộp, cứ tưởng xe nọ đâm xe kia, nhưng không sao cả, họ tránh nhau tài tình như xe có gắn sensor tự động. Chính từ trên tầng lầu này tôi đã chụp được tác phẩm “Gặp Gỡ”, một tác phẩm rất thường mà ý nghĩa.

Có một phố khá nhộn nhịp và tất bật, phố Gầm Cầu, nằm ngay chân cầu Long Biên. Không hiểu ngày xưa có phố này không. Phố Gầm Cầu hoạt động từ hai ba giờ sáng. Ðây là một bãi chợ, hàng hóa đổ về từ vác vùng ngoại ô lân cận. Vào những ngày “rét hại”, mới thấy nổi vất vả cực nhọc của giới buôn thúng bán mẹt. Những chị đàn bà, ăn mặc mỏng manh, với chiếc xe đạp trành, phía sau có giỏ bội hoặc thúng, họ chen chúc mua hàng để sáng ngày đi bán lẻ dọc phố. Cuộc sống lầm than như thế nên cảnh tìm đường lao động nước ngoài hay lấy chồng Ðài Loan ngày càng nhiều, cho dù báo chí trong nước có nói lên sự thật phũ phàng về đời sống của họ.

Người Việt trong nước, sống, hoạt động, hết sức thoải mái tự nhiên, không đặt nặng vấn đề nghi lễ. Không sorry, thank you gì cả. Cho thì cầm, đụng chạm nhau thì văng tục, hoặc thượng cẳng tay, hạ cẳng chân, hoặc cả hai cùng lẳng lặng “chuồn” (1).

Ði giữa Phố Phường Hà Nội, không phải lo chuyện ăn uống. Quán ăn hè phố nhiều vô kể. Người Hà nội lại dễ ăn, nên quán nào cũng đông. Và nhiều người ăn, nên chỗ nào cũng có quán. Phở, Bún, Cơm, Cháo, Miến, Mì... Tôi quan sát họ ăn mà thèm.

Rảo phố vào những lúc thời tiết thay đổi cũng là dịp được ngắm cách ăn mặc của người Hà Nội. Áo quần luôn đúng mốt, đúng thời tiết. Nghe có Gió Mùa Ðông Bắc là cả Hà Nội áo ấm lên người, khăn len quấn cổ, mũ nỉ trùm tai. Màu sắc y phục hài hòa, không lộn xộn đủ màu như nơi khác. Một cô gái gội đầu ở phố Trần Quí Cáp lúc nghe tôi khen người Hà Nội rất “mốt”, đã nói: “Cháu thấy nơi khác áo quần cũng mốt nhưng ăn mặc không đẹp bằng người Hà Nội”. Có lẽ đúng vậy.

Ðiều buồn cười là lối mời khách mua hàng. Cứ thấy khách đi qua là mời: “Bác mua cháu cân giò” “Thịt tươi mời bác” “Bác mua gì đi bác ơi”... Trong lúc người ta mang máy ảnh đi dạo chơi chứ mua bán làm gì các thứ hàng ấy. Cứ giả vờ như mình là người ngoại quốc, cho yên. Ðã có lúc thấy tôi lầm lì, họ sầm xì với nhau: “Chắc ông này Hàn Quốc” - “Giống Phillippine”.

Tôi thấy dân hàng phố xem chuyện rác rưởi ngoài đường là chuyện không có gì để bàn. Có khi cạnh hàng ăn, nhân viên vệ sinh đang móc cống, đang quét đường, không ai cho đó là vấn đề phải tránh. Cô gái mặt sáng như gương, đẹp như tài tử, đứng trước cửa hàng bóc chuối ăn rồi vứt vỏ chuối ra đường một cách tự nhiên. Xe cộ qua lại như mắc cửi, một bà trong quán bưng nguyên thùng nước rửa tạt ra đường. Phố nào, hai bên lề cũng là rãnh nước bẩn từ trong nhà tháo ra, chảy liên tục. Ðường phố là thùng rác công cộng. Có một đoạn trên phố Hàng Bông là sạch sẽ ngăn nắp, đúng nghĩa “đường thông hè thoáng”. Một hôm thấy chiếc xe quét rác chạy qua chỗ Bốt Hàng Ðậu, tôi nói với anh bạn: “Ðấy có tốn kém bao nhiêu đâu, tội gì phải vác chổi cau mà quét xành xạch cho mất vệ sinh”.

Nhưng chiếc xe hút rác cũng như bao xe khác, thong dong chạy giữa đường, chỉ để làm cảnh cho khách bộ hành ngắm chơi.

Bên Mỹ, quét đường ngày giờ được quy định hẳn hoi, đường hoàn toàn vắng xe để xe vệ sinh quét hút bụi tận vào hai bên lề. Phố Hà Nội không thể thế được, lề đường, hè phố là nơi đậu xe, nơi bày hàng hóa, không có chuyện ngày quét đường đổ rác. Rác thì cứ tự động tìm chỗ, xe rác lo liệu mà hốt. Nhà ở tính từng tấc thì làm sao có chỗ cho rác. Lần đầu tôi rất ngạc nhiên (còn tiếc nữa), thấy sau mấy ngày Tết, những gốc Ðào đẹp như kiểng (Bonsai) vứt ra đường. “Không vứt ra đường thì để đâu”. Một người đã nói với tôi như thế.

Dạo phố Hà Nội còn có cái thú ngắm hoa đường phố. Hà Nội không chợ hoa nhưng rất nhiều người bán hoa dạo, đa phần đàn bà con gái, họ chở những giỏ hoa sau xe đạp, đứng rải rác các góc phố, hoặc gánh hoa đi từ phố này qua phố khác, ai kêu thì dừng. Có hôm tôi gặp một cô bán Hoa Chuối (không phải thứ hoa chuối thái làm rau sống), hoa đỏ thắm tuyệt đẹp, tôi chưa hề gặp bao giờ. Trong khi cô gái bán hoa cho khách, tôi chụp mấy tấm ảnh. Thấy vậy cô lại mời:

- Mời bác mua hoa.

- Hoa gì vậy cháu.

- Dạ, Hoa Chuối mời bác.

- Hoa này trồng hay lấy trên rừng?

- Lấy trên rừng, xa lắm, mời bác mua.

Không để cho cô hàng hoa chờ đợi, tôi nói ngay:

- Hoa đẹp lắm nhưng bác xin lỗi không thể mua được.

- Dễ mà bác, bác mua cháu gói cẩn thận, bác mang theo không sao đâu.

- Bác biết, nhưng không mang theo được.

Tôi phải quay đi nhanh, chắc cô hàng hoa không hài lòng. Phải đành vậy thôi.

Dân Hà Nội chơi hoa hằng ngày, không như dân Nam mua hoa vào ngày Rằm, mồng Một. Ðường phố Hà Nội còn trồng nhiều hoa. Có những con đường toàn hoa Bằng Lăng, loại hoa rừng màu tím hiếm thấy trong Nam. Hà Nội còn một loại hoa mà ngay người địa phương cũng không mấy ai biết: Hoa Sưa. Hoa Sưa chứ không phải Hoa Sữa. Hoa chùm dài có màu trắng đẹp hiền hòa. Công viên Bốt Hàng Ðậu, công viên Lenine, có nhiều.

Phố xá sinh hoạt giờ giấc cũng khác nhau. Những phố gần ga xe lửa như phố Trần Quí Cáp, Nguyễn Như Ðổ, Nguyễn Khuyến, hoạt động mạnh về đêm. Gần sáng, đóng cửa nghỉ. Nhưng đã hoạt động về đêm thì họ không còn coi sự yên tĩnh của phố phường là gì nữa. Mấy quán phở, mấy phòng karaoke trước khách sạn Hà Nội Star trên đường Nguyễn Như Ðổ, suốt đêm như giặc dậy, mặc dù đồn công an cách đó không xa.

Nhập gia tùy tục. Lúc đầu tôi thấy khó chịu, sau quen dần, khi đã nhập vào đoàn người thì mình khó mà ý kiến nọ kia. Vả lại có vậy cuộc sống mới đa dạng, mới nhiều hình ảnh, mới đi hoài mà không chán. Nhiều người bảo: “Thế mới Việt Nam, chứ như ông thì Mỹ rồi”.



Tháng Hai 2004

(Trích QHQOK 3 sắp in)

Xem “Luật Trên Ðường” QHQOK 3

THƯ ÐỘC GIẢ

Mr. Trimmy (Phoenix): Tôi muốn về Việt Nam đi thăm vài nơi nhưng sợ chuyện cướp giật. Xin cho vài ý kiến.

- Theo kinh nghiệm, tôi thấy mình cứ di chuyển bình thường như mọi người, đừng phô trương quá đáng, đừng đi đêm hôm đến những nơi không an toàn, thì không có gì phải ngại cả.

Trần Ðức (Westminster): Cây Cali nguyên sinh mua ở đâu? B1 mua ở đâu?

- California Juniper là giống Tùng sống nơi sa mạc, nursery không tạo cây con được. Phải mua lại của những người đi đào. Anh hỏi những nhà chơi cây ở Quận Cam. B1 vào Home Depot hay Nursery đều có bán và có chỉ dẫn cách sử dụng.


Anh Steve Nguyen (Chino Hills), Văn Nguyen (Westminster): Sách đã gửi. Thành thật cảm ơn.

Cháu Louis Ha: Bác đã nhận được money order. Cảm ơn.

Ông Tuan Cong Nguyen (Anaheim): Ðang chờ thư của ông.

ÐÃ PHÁT HÀNH:

- Quê Hương Qua Ống Kính tập 1 và 2.

- Buồn Vui Nghề Chơi Cây Kiểng.

Sách dày trên 200 trang có 16 phụ bản ảnh màu.

Ðộc giả muốn có sách xin gửi chi phiếu ($20 một cuốn kể cả cước phí, ngoài nước Mỹ thêm $4) về:

Tran Cong Nhung